Stóraborg undir Eyjafjöllum - vitnisburður forngripa.

Bæjarhóllinn á Stóruborg undir Eyjafjöllum var grafinn upp á vegum Þjóðminjasafns Íslands árunum 1978 til 1990 undir stjórn Mjallar Snæsdóttur fornleifafræðings. Ástæðan fyrir rannsókninni var ágangur sjávar og landbrot, en af hólnum brotnaði í stórviðrum og minjum stafaði mikil hætta af. Það var vegna þessrar landspjalla að bæjarstæðið var flutt á 19. öld. Það var einkum fyrir tilstilli Þórðar Tómassonar safnstjóra í Skógum að ráðist var í fornleifarannsókn en hann vakti athygli á að þarna væru menningarverðmæti að glatast og með árvekni bjargaði hann gríðarmiklum verðmætum með því að vakta fornleifarnar og ganga svæðið eftir stórviðri stórsjói því þá lágu gripir eins og hráviði um Borgarfjöru.

Bæjarhóll Stóruborgar er eini bæjarhóllinn á Íslandi sem hefur verið grafinn upp í heild sinni, og aðeins einn af þremur við allt Norður Atlantshaf. Mannvistarleifarnar spanna tímabilið frá 12. öld fram til um 1830 og samanstanda af leifum meira en 50 húsaog hátt í 10.000 gripum, auk stórs dýrabeinasafns og annarra sýna. Stóraborg var kirkjustaður og þar fannst einnig fjöldi grafa en varðveisla beina var of slæm til að hægt væri að varðveita þau.

Efniviðurinn frá Stóruborg gerir það kleift að skoða þróun húsagerðar, tækni, efnisnotkunar, framleiðslu, búreksturs, innflutnings og neyslu frá langtímasjónarhorni. Verkefnið er unnið í samstarfi við Háskóla Íslands, Þjóðminjasafn Íslands, Byggðasafnið í Skógum og Fornleifastofnun Íslands.

Fornminjasjóður styrkti árið 2018 fyrsta áfanga af þremur er lúta að efnismenningu og forngripum rannsóknarinnar. Á Stóruborg voru mörg byggingarskeið. Skipta má þeim í fjögur meginstig, og voru jarðlög og gripir skráð í það undirstig sem þau tilheyrðu. Allir gripir hafa verið skráðir í gagnagrunn og forvarðir og er ástand þeirra oftast gott og fjöldi gripa úr lífrænum efnum svo sem tré, leðri og textíl,sem er óvenjulegt því þessi efni geymast oft illa í íslenskum jarðvegi. Árið 2018 voru m.a. gripir úr leir og gleri, mikill hluti textílsins og kambar. Nú í ár 2019 verður lokið við að greina á málmgripi (járn, brons og blý). Þá mun verða lokið við greiningar á textíl auk þess sem greiningarvinna hefst á gripum úr beini, steini, tré og leðri. Greining málmgripanna er þegar hafin og fer sú vinna fram á nýjum rannsóknar- og varðveislustað Þjóðminjasafns Íslands á Tjarnarvöllum í Hafnarfirði, en þar eru forngripirnir geymdir.

Við höldum áfram með frábæra fyrirlestra, á morgun munum við fá að vita meira um manngerðan helli frá 10. öld sem fannst síðasta sumar í Odda á Rangárvöllum.

Allir velkomnir!!

Sumarið 2018 fór fram forrannsókn á manngerðum hellum í Odda á Rangárvöllum. Rannsóknin er hluti af Oddarannsókninni sem er samstarfsverkefni Oddafélagsins og Fornleifastofnunar Íslands. Grafnir voru tveir könnunarskurðir í svokölluðum Hellirsdölum sem eru syðst í túninu í Odda. Helstu niðurstöður eru þær að djúpar og langar lautir í Hellirsdölum eru fallnir manngerðir hellar. Í öðrum skurðinum var grafið í fallinn helli, meintan nautahelli sem getið er í Jarteinabók Þorláks helga biskups frá 1199. Í hinum skurðinum var komið niður á uppistandandi helli og forskála framan við hann. Allt bendir til þess hellarnir hafi verið tengdir og að þeir hafi verið grafnir út á 10. öld en fallið úr notkun seint á 12. öld þegar stærri hellirinn hrundi. Komin er út skýrsla um rannsóknina sem nálgast má hér: http://fornleif.is/wp-content/uploads/2019/04/FS723-18151.pdf

Kristborg Þórsdóttir, fornleifafræðingur hjá Fornleifastofnun Íslands, mun flytja fyrirlestur um rannsóknina miðvikudaginn 10. apríl, kl. 12 á hádegi, í fyrirlestrarsal Þjóðminjasafns Íslands við Suðurgötu.